Kula Trojica – Istraživanja i restauracija

Autorka: Katarina Nikolić Krasan
Saradnici: Ilija Lalošević, Ivan Golubović, Zoja Knežević

Namjena: Fortifikacija
Godina: 2016.
Lokacija: Kotor

Utvrđenje Trojica nalazi se na omanjem platou, na istoimenom prevoju koji razdvaja Kotorski od Tivatskog zaliva i Grbaljskog polja, kao i brdo Vrmac od obronaka planine Lovćen. Kroz istoriju, ovo je bio prostor ukrštanja značajnih puteva, lokacija od izuzetne strateške važnosti za odbranu Kotora, kao i za njegovo snabdjevanje u vrijeme opsada.

Utvrđenje Trojica predstavlja kompleks građevina koji čine višespratna kula iz mletačkog perioda i prizemna baterija lučnog oblika iz austrougarskog perioda. Današnji oblik kompleks je dobio 1876. godine, kada je postojeća starija kula adaptirana i uz nju sagrađena nova topovska baterija.

Kulu čine masivni obimni zidovi debljine 80-120 cm i visine do 11 metara. U najnižoj zoni, ima kvadratnu osnovu, a iznad vijenca, oblik osnove kule prelazi u osmougaonik. Na vrhu, nalazi se otvorena platforma koja leži na kamenim svodovima – to je terase za osmatranje i djelovanje. Kula nema sačuvane međuspratne tavanice, ni unutrašnje zidove, ali su sačuvani pouzdani podaci za njihovu rekonstrukciju.

Do sada nisu pronađeni precizni podaci o vremenu nastanka kule na Trojici, ali ostaci zidova u najnižoj zoni svjedoče da bi to mogao biti 14-15. vijek.

Najstariji poznati pomen utvrđenja pod nazivom sv. Trojica je na Coronelli-jevoj karti Boke Kotorske iz 1684. godine. Od vremena nastanka, kula je imala nekoliko značajnih faza gradnje, što ukazuje da je kontinuitet postojanja odbrambene građevine ili kompleksa na ovom mjestu nesumnjiv i da svjedoči o njegovom strateškom značaju.

Prije početka radova kula se nalazila u jako zapuštenom stanju, sa ozbiljnim statičkim oštećenjima kamenih svodova i zidova. Takođe, uočene su značajne recentne intervencije u unutrašnjosti i na fasadama.

Prethodno izvršena istraživanja rezultirala su novim podacima o izvornom izgledu odbrambenog kompleksa, hronologiji građenja, enterijeru, kao i o izvornim arhitektonskim karakteristikama kule.

Na osnovu rezultata istraživanja, izrađen je Konzervatorski projekat tj. Glavni projekat sanacije i obnove kule, a realizacija projekta trajala je u periodu od aprila do juna 2016.g. 

Primarni cilj ovog projekata bio je uspostavljanje izvornog arhitektonskog izraza, kao i očuvanje integriteta i autentičnosti kule kao cjeline i svih njenih djelova. Uprkos degradaciji nastaloj u posljednjih pola vijeka koja je rezultirala značajnim gubitkom integriteta, odabrana projektantska rješenja u potpunosti se zasnivaju na rezultatima minucioznih teorijskih, terenskih, arhivskih i drugih istraživanja.

Na osnovu prethodno izvršenih istraživanja, tokom 2016.g. izvedeni su sljedeći radovi:

  • Iskop odbrambenog rova oko kule,
  • Obijanje maltera sa fasada i unutrašnjih zidova,
  • Čišćenje oštećenih i nedostajućih spojnica,
  • Uklanjanje recentnih intervencija,
  • Rekonstrukcija centralnog nosećeg zida od kamena u punoj visini kule,
  • Rekonstrukcija ogradnog zida na terasi do izvorne visine,
  • Rekonstrukcija stepenišnih kućica na terasi,
  • Zaziđivanje recentnog otvora na sjevernoj strani, i
  • Otvaranje zazidanih prozorskih otvora.

Radovi koji su predviđeni projektom, ali nisu izvedeni su slijedeći:

  • Rekonstrukcija samostojećeg kamenog stepeništa u rovu sa podiznim mostom,
  • Rekonstrukcija podiznog mosta, i
  • Izrada novih prozora i škura.

Tokom radova, korišćeni su isključivo tradicionalni materijali, alati i graditeljske tehnike, bez upotrebe cementa i armiranog betona za koje je dokazano da imaju štetne posledice na kamene konstrukcije.

Radove su izvodila preduzeća KOTO iz Bara i DEMA iz Kotora.

Istraživanje, konzervatorski projekat i sprovođenje konzervatorskih radova dio su projekta ADRI FORT – IPA prekogranične saradnje, koji je finansirala Evropska Komisija.